David Attenborough, wie kent hem niet? Als bioloog en televisiemaker heeft hij de wereld op een prachtige manier kennis laten maken met biologie en de natuurlijke omgeving. Inmiddels 94 jaar besloot hij dat het tijd was voor zijn “witness statement”, een getuigenis van zijn tijd op aarde. Het resultaat is een bijzondere documentaire: A life on our planet.

Al weken hoor ik iedereen over A life on our planet. Het zou Attenborough’s beste werk tot nu toe zijn, het zou ogen openen en gedachtes veranderen. Ikzelf stond niet te springen om de documentaire te kijken. Mijn master ging namelijk grotendeels over hetzelfde onderwerp en bestond voornamelijk uit doemscenario’s met weinig ruimte voor optimisme. Inmiddels heb ik geleerd kansen tot verbetering te zien en ik had helemaal geen zin om weer terug te gaan naar het pessimisme van de gemiddelde natuuronderzoeker. Toch besloot ik toch de trailer te kijken en gelukkig maar, want ook David Attenborough is natuurlijk geen gemiddelde natuuronderzoeker en lijkt licht te zien aan het eind van de tunnel.

Trailer A life on our planet – David Attenborough

Na het kijken van de trailer was het nog wel even zoeken naar het juiste moment om de hele documentaire te kijken. Ik kan soms ineens zin hebben in een goede actiefilm of een romantische comedy, maar wanneer sta je nu echt te springen om naar een film te kijken die gaat over de verwoesting van de aarde? Het was eigenlijk vooral wachten tot mijn nieuwsgierigheid het won van mijn gebrek aan zin en vorige week zaterdag was het zo ver.

Het confronterende verhaal van David Attenborough

De film start zoals je het gewend bent van Attenborough: met prachtige beelden van de natuur. Hij vertelt over zijn reis naar en door de natuur, maar ook hoe hij jarenlang blind is geweest voor de achteruitgang van de natuur. Hoe de zoektocht naar bepaalde soorten steeds moeilijker werd, maar dat niemand echt door had dat dat kwam door dat wij, de mens, leefgebieden kleiner maakten en diersoorten uit aan het sterven waren. Het is een confronterend verhaal, ondersteund met prachtige beelden uit het verleden en het heden. Ik vind mezelf in gedachten weer terug naar het moment dat ik voor het eerst echt in aanraking kwam met dit onderwerp en besloot mijn aandacht en energie in een betere toekomst te willen stoppen. Het is en blijft verbazingwekkend wat Attenborough met zijn bijzondere verhaal, zijn indringende stem en prachtige beelden los kan maken.

Tegelijkertijd maakt het me verdrietig. Duizenden, misschien wel miljoenen mensen kijken vol bewondering naar deze documentaire. We weten allemaal wat er gebeurt, wat we als samenleving aanrichten, maar we doen er niets aan. We staan erbij en kijken er naar. Zelfs mijn dagelijkse inzet om de wereld iets groener achter te laten dan ik ‘m aangetroffen heb voelt nu alsof het niets is, als een druppel op een gloeiende plaat. Plots volgt er een prachtige stilte. Alsof Attenborough ons de tijd geeft om het eerst deel te verwerken en klaar te maken voor wat komen gaat.

The elephant in the room: minder kinderen

En dat zegt hij het. Hij zegt wat ik ook al jaren denk en maar heel soms durf uit te spreken: we zijn met te veel mensen! We moeten als mensheid stoppen met groeien, het draagvlak is bereikt. In de ecologie hebben we het bij populaties vaak over de “carrying capacity”, heel simpel gezegd: het aantal individuen, of de bevolkingsdichtheid, dat een bepaalde omgeving aan kan met de beschikbare middelen zoals voedsel, water en ruimte. Ga je over dat draagvlak heen, dan gaan er individuen dood, tot de populatie weer klein genoeg is om de beschikbare middelen te delen. Dat zou bij de mens ook zo zijn, zij het niet dat we door onze slimheid allerlei manieren hebben gevonden om dat draagvlak steeds verder te vergroten. Door dieper te boren naar fossiele brandstoffen, door bossen te kappen voor palmolieplantages en door landbouwgrond te bespuiten met pesticiden. Maar wel met hele grote, vrij onzichtbare kosten: de levens van de vele andere soorten op aarde.

Het is een gevoelig onderwerp en als ik het er over heb eindig ik vaak in eindeloze discussies. Het grootste tegenargument is dat we niet met teveel zouden zijn, maar dat we de beschikbare middelen niet eerlijk verdelen. Er is genoeg voedsel en voldoende ruimte voor ons allemaal en daar ben ik het grotendeels ook mee eens. Als we allemaal in perfecte harmonie met de natuur zouden leven zou het aantal mensen op aarde waarschijnlijk niet het probleem zijn. Maar dat doen we niet en dat gaat ook nooit gebeuren. Dat is de realiteit en daarom zit er toch echt maar één ding op: minder kinderen krijgen.

David Attenborough heeft het gelukkig over deze enorme “elephant in the room” en slaat wat mij betreft daarmee de spijker op de kop. Maar hij gaat verder dan dat, hij legt uit hoe we het tij kunnen keren. Volgens hem kunnen we het tij keren door de levensstandaard te verhogen, want: wanneer de levensstandaard omhoog gaat, gaat het aantal kinderen per inwoner omlaag. En ook hier benoemt hij de andere “elephant in the room”: ons enorme verlangen naar vlees eten legt een onhoudbare druk op het land. Door te stoppen met het eten van vlees kunnen we op veel minder land, met veel minder impact, meer eten produceren en ruimte houden voor de natuur.

Van “apart from nature” naar “a part of nature”

Verder verwijst hij terug naar het begin van de menselijke evolutie, toen we nog in harmonie met de natuur leefden. Er was geen keus, want dat was alles wat we handen, maar het kon wel. Niet dat we terug moeten naar een leven in grotten, maar we kunnen werken aan een leven in balans met de natuur. Hij heeft het over een reis van “living apart from nature” naar “being a part of nature”, een prachtige verwoording van onze uitdaging. We hebben het hier in feite niet over het redden van de aarde, maar het redden van onszelf.

Dat laatste raakte me dubbel zo hard, want dat is voor mij altijd een punt van discussie geweest. Toen ik me op de universiteit dagelijks bezig hield met klimaatverandering en de toekomst van deze aarde, zei ik altijd stellig: laat ons maar eigenwijs onszelf uitroeien, de aarde overleeft het toch wel. En hoewel dat zeker waar is, startte het in de filosofieklas een flinke discussie. Tot mijn docent zei: “oké, we roeien onszelf uit door ons gedrag, maar nemen daar wel eerst heel veel andere soorten in mee. Vind jij dat het aan ons is om te bepalen welke andere soorten overleven of niet?” Daar was ik even stil van en ik besefte me dat het helemaal niet aan ons is om de aarde te verkloten. Dus waar David Attenborough het heeft over onszelf redden, is het nog veel meer het redden van al het andere leven op aarde dat we aan het verwoesten zijn.

Hoopvol naar de toekomst

Gelukkig sluit Attenborough hoopvol en inspirerend af. Hij benadrukt dat we de allerslimste soort zijn die ooit op deze planeet heeft gewoond, maar dat we, om door te kunnen gaan, meer nodig hebben dan dat. We moeten niet alleen de slimste zijn, maar we hebben ook wijsheid nodig. En ik geloof oprecht dat die wijsheid er zeker is, al zal het nog even zoeken zijn waar precies.

Benieuwd naar David Attenborough’s verhaal, maar lees je liever een boek? Zijn verhaal is ook in boekvorm te krijgen:

Al met al ben ik blij dat ik toch de tijd heb genomen om de documentaire te kijken. Ga jij ‘m nog kijken of heb je ‘m al gezien? En wat vond je er van? Ik ben oprecht benieuwd naar je mening, daar kan ik weer van leren, dus laat het me zeker weten in de reacties hieronder.

Dylan Haanappel

Een ex-pessimist, altijd druk en pas 32. Ik ben verslaafd aan het opdoen en delen van kennis. Ooit was ik surfer, later een backpacker, maar nu vooral een mens dat blij wordt van buiten zijn. Je leest hier meer over mij en mijn reis naar een leven in de buitenlucht.